کد مطلب:48338 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:10

گنجینه پرسمان » قرآن

لطفاً تفسير سورة توحيد را بيان فرماييد؟

بسماللهالرحمنالرحيم به نام خدايي كه هم رحمتي عام و هم رحمتي خاص به نيكان دارد.(تفسير الميزان، علامه طباطبايي;، ج 1، ص 24، انتشارات اسلامي، ترجمه: سيدمحمدباقر موسوي همداني.)

الف) براي حرف بأ در بسم الله معاني متعددي (مانند: استعانت، ابتدا و...) را ذكر كردهاند; امّا با توجه به فرمودة رسول خدا9 كه اگر هر امري از امور با اهميت با نام خدا آغاز نشود، ناقص و ابتر (چيزي كه آخرش بريده باشد) ميماند و به نتيجه نميرسد، مناسبترين معنا براي بأ بسمالله، همان ابتدائيت است; در نتيجه معناي جمله اين ميشود: من به نام خدا آغاز ميكنم.(تفسيرالميزان، همان، ص 25.)

ب) اصل الله (ال اله) بوده كه همزة دومي در اثر كثرت استعمال حذف شده و به صورت الله در آمده است، و كلمة اِلَه از مادة أله و به معناي پرستش است. ممكن است از مادّه و ل ه نيز باشد كه معناي تحير و سرگرداني داشته باشد، و اِلَه بر وزن فِعال، به معناي مفعول (مألوه) است و خداوند را اِلَه گفتهاند، چون مألوه و معبود است يا به خاطر آن است كه عقول بشر در شناسايي او حيران و سرگردان است. كلمة الله در اثر غلبه استعمال، اسم خاص خداوند شده است.(تفسير الميزان، همان، ص 28 و 29.)

ج) كلمة رحمن صيغة مبالغه است كه بر كثرت و بسياري رحمت دلالت ميكند. كلمة رحيم صفت مشبهه است كه ثبات، بقا و دوام را ميرساند; پس خداي رحمن، معنايش خداي كثير الرحمه و معناي رحيم، خداي دائم الرحمة است;(تفسير الميزان، همان، ص 30.) بنابراين رحمن، رحمت عام خداست كه شامل دوست و دشمن، مؤمن و كافر، نيكوكار و بد كار و... ميشود، ولي رحيم رحمت خاص پروردگار است كه ويژه بندگان صالح، مطيع و فرمانبردار است. و چون رحمت خداوند در آخرت، تنها شامل مؤمن ميشود، تجلي رحمن در دنيا، و تجلّي رحيم در آخرت است; چنانكه رحمن تجلي سنت امداد الهي و رحيم تجلي سنت توفيق اوست.(ر.ك: تفسير نمونه، جمعي از محققان، ج 1، ص 22، دارالكتب الاسلامية.)

سورة توحيد، به نام سورة اخلاص و الاساس(الاتقان في علوم القرآن، سيوطي، ج 1، ص 197، منشورات الرضي، بيدار.)، نيز خوانده شده است. در اين سوره از توحيد پروردگار و يگانگي او سخن گفته شده است. خواندن اين سوره، معادل يك سوم قرآن كريم ثواب دارد; زيرا تقريباً دريك سوم قرآن كريم، پيرامون توحيد بحث شده كه عصارة آن در سورة توحيد بيان شده است.

نخستين آية اين سوره در پاسخ سؤالات مكرري كه در زمينه اوصاف پروردگار شده بود، ميفرمايد: قل هو اللَّه?گحد; بگو: او خداوند يكتا و يگانه است.

ضمير هو رمز و اشارهاي به اين واقعيت است كه ذات مقدس او در نهايتِ خفاست و از دسترس افكار محدود انسانها بيرون است; هر چند آثار او آنچنان جهان را پر كرده كه از همه چيز ظاهرتر و آشكارتر است.

الله: اسم خاص براي خداوند متعال است; در همين يك كلمه به تمام صفات جلال و جمال او اشاره شده است.

احد:از مادة وحدت است; لذا بعضي احد و واحد را به يك معنا تفسير كرده، معتقدند: هر دو به آن ذاتي اشاره است كه از هر نظر بيهمتا و منفرد باشد; در علم يگانه است; در قدرت بيمثال است... و خلاصه از هر نظر بينظير است.

در آية بعد در وصف ديگري از آن ذات مقدس يكتا ميفرمايد: اللَّه الصمد; او خداوندي است كه همة نيازمندان قصد او ميكنند.

صمد: راغب در مفردات ميگويد: صمد; به معناي آقا و بزرگي است كه براي انجام دادن كارها به سوي او ميروند. بعضي گفتهاند: صمد به معناي چيزي است كه تو خالي نيست; بلكه پر است.

در جاي ديگر گفته شده: اين كه به خداوند متعال، صمد گفته ميشود، به خاطر آن است كه بندگانش قصد درگاه او ميكنند.

در حديثي بيان شده است كه امام حسيندر معناي صمد، چنين فرمودند: ... آري، خداوندِ صمد، كسي است كه از چيزي به وجود نيامده و در چيزي وجود ندارد و بر چيزي قرار نگرفته، آفرينندة اشيا و خالق آنهاست; همه چيز را به قدرتش به وجود آورده است; آنچه براي فنا آفريده به ارادهاش از هم متلاشي ميشود و آن چه براي بقا خلق كرده به علمش باقي ميماند; اين است خداوند صمد....(مجمع البيان، طبرسي; ج 10، ص 565، مؤسسة الاعلمي، بيروت.)

سپس در آية بعد به رد عقايد نصارا و يهود و مشركان عرب ـ كه براي خداوند متعال فرزندي يا پدري قايل بودند ـ پرداخته و ميفرمايد: لم يلد و لم يولد; ]هرگز[ نزاد، و زاده نشد.

از بعضي روايات استفاده ميشود كه تولد در آية فوق، معناي وسيعتري دارد و هرگونه خروج اشياي مادي و لطيف را از او و يا خروج آن ذات مقدس را از اشياي مادي و لطيف ديگر نفي ميكند.

بنابراين، اگر خداوند متعال، فرزند ندارد، به دليل آن است كه از عوارض ماده بركنار ميباشد.

و در آخرين آيه، مطلب را دربارة اوصاف خداوند متعال، به مرحلة كمال رسانده و ميفرمايد: و لم يكن له كفوًا?گحد; و براي او هيچگاه شبيه و مانندي نبوده است!

كفو، در اصل به معناي همطراز در مقام و منزلت است و سپس به هرگونه شبيه و مانند اطلاق شده است.

مطابق اين آيه، تمام عوارض مخلوقان و صفات موجودات و هرگونه نقص و محدوديت از ذات پاك او منتفي است; اين همان توحيد ذاتي و صفاتي است; بنابراين او نه شبيهي در ذات دارد، نه مانندي در صفات و نه مثلي در افعال و از هر نظر بينظير و بيمانند است.(ر.ك: تفسير نمونه، آية الله مكارم شيرازي و ديگران، ج 27، ص 431 ـ 443، دارالكتب الاسلامية / تفسير الميزان، علامه طباطبايي;، ج 20، صـ391، نشر اسلامي.)